Gdy 17 (29) pa藕dziernika 1888 roku, cesarz Rosji i kr贸l Polski Aleksander III wraca艂 z Krymu do Petersburga, poci膮g wioz膮cy cara i jego rodzin臋 wykolei艂 si臋 w pobli偶u stacji Borki, niedaleko Charkowa. Zgin臋艂o w贸wczas ponad 20 os贸b, ale sam car i cz艂onkowie jego rodziny nie odnie艣li wi臋kszych obra偶e艅. Przyczyn膮 katastrofy by艂a eksplozja bomby pod艂o偶onej przez nieustalonego do dzi艣 zamachowca (inna z wersji m贸wi, 偶e zbyt szybka jazda poci膮gu). Uznano, 偶e „cudowne ocalenie” rodziny cesarskiej nast膮pi艂o za przyczyn膮 „opatrzno艣ci Boskiej”. Po tym wydarzeniu zar贸wno w Rosji, jak i na terenach Polski b臋d膮cych pod rosyjskim zaborem obchodzono dzie艅 Cudownego Ocalenia Rodziny Cesarskiej. Obchody te mia艂y r贸偶ny charakter, wzniesiono te偶 wiele cerkwi, kaplic i pomnik贸w. W obchodach cudownego ocalenia udzia艂 wzi臋艂a tak偶e gubernia radomska, do kt贸rej nale偶a艂 Przedb贸rz. W pierwsz膮 rocznic臋 katastrofy kolejowej przy mo艣cie stan膮艂 krzy偶 dzi臋kczynny, wybudowany z kamienia ciosowego, koloru r贸偶owego, wysoki na 16 st贸p (blisko 5 metr贸w), z 偶eliwnym wizerunkiem Jezusa ukrzy偶owanego.
Na czole podstawy umieszczono napis: „Wszechmog膮cemu Bogu. 17 (29) pa藕dziernika 1888 roku. Bo偶e, w Twojej w艂adzy 偶ycie i 艣mier膰”, na bocznych 艣cianach: „Na pami膮tk臋 cudownego ocalenia Imperatora Aleksandra III i jego rodziny 17 (29) pa藕dziernika 1888 r.” i „Parafianie z swoim proboszczem 17 (29) pa藕dziernika 1889 roku”. W literaturze mo偶na znale藕膰 informacj臋, jakoby jeden z napis贸w mia艂 by膰 w j臋zyku rosyjskim i brzmie膰 „Bo偶e cara chrani”. Pomnik ufundowali parafianie oraz 贸wczesny proboszcz parafii Przedb贸rz ks. kanonik Ludwik 呕mudowski (1826-1891), kt贸ry jeszcze jako proboszcz parafii 艣w. Marcina w Bia艂obrzegach, a potem ju偶 jako proboszcz przedborski bra艂 udzia艂 w carskich polowaniach, odbywaj膮cych si臋 w lasach spalskich i zna艂 osobi艣cie Aleksandra III, zanim jeszcze zosta艂 carem.
Ceremoni臋 ods艂oni臋cia i po艣wi臋cenia krzy偶a, wzniesionego „za cudowne ocalenie drogocennego 偶ycia Najja艣niejszego Cesarza Wszech Rosyi i Kr贸la Polskiego Aleksandra III i Jego Najdostojniejszej Rodziny, w dniu 29 pa藕dziernika 1888 roku” opisa艂a Gazeta Radomska. Uroczysto艣膰 odby艂a si臋 14 (26) listopada 1889 roku „w dniu Imienia Najja艣niejszej Cesarzowej Maryi Teodor贸wny”, przy udziale „Duchowie艅stwa, Oficer贸w konsystuj膮cego wojska witebskiego pu艂ku, urz臋dnik贸w i licznie zgromadzonej publiczno艣ci wszelkich stan贸w”. Po wyg艂oszeniu przez proboszcza specjalnej przemowy, przygotowanej na t臋 okoliczno艣膰, procesja z cechami oraz chor膮gwiami na czele przesz艂a do ko艣cio艂a parafialnego, od艣wi臋tnie udekorowanego, gdzie odprawiono msz臋 dzi臋kczynn膮 „za pomy艣lno艣膰 i d艂ugoletnie 偶ycie Najja艣niejszej Rodziny Cesarskiej”, podczas kt贸rej uczniowie szko艂y elementarnej od艣piewali hymn „Bo偶e Cesarza Chro艅”. Po nabo偶e艅stwie ks. 呕mudowski zaproszonych go艣ci podejmowa艂 obiadem, na kt贸rym pierwszy toast wzniesiono „za zdrowie Najja艣niejszej Rodziny Cesarskiej przy grzmi膮cych okrzykach hura”.
Opis uroczysto艣ci w Gazecie Radomskiej (skan pochodzi z Radomskiej Biblioteki Cyfrowej)
Wiele lat p贸藕niej, kiedy w Przedborzu dzia艂a艂 komitet usuwania pami膮tek po caracie, 偶膮dano zburzenia pomnika, ale ostatecznie usuni臋to jedynie same napisy. Pomnik rozebrano na pocz膮tku II wojny 艣wiatowej. Nie wiadomo co si臋 sta艂o z krzy偶em, podstaw臋 natomiast wykorzystano do wybudowania kapliczki Matki Boskiej w 1957 roku. Na jej frontowej stronie widniej dzi艣 napis „BO呕E W TWOIEM R臋KU 艢MIER膰 I 呕YCIE”, nawi膮zuj膮cy do pierwotnego, wotywnego charakteru poprzedniej kapliczki, mo偶liwe te偶, 偶e napis powsta艂 zaraz po usuni臋ciu poprzedniego. Co ciekawe, przed klasztorem i sanktuarium 艣w. Anny w Smardzewicach do dzi艣 mo偶na ogl膮da膰 dobrze zachowan膮 kapliczk臋 z figur膮 Matki Naj艣wi臋tszej z 1889 roku, z oryginalnym napisem dzi臋kczynnym za ocalenie 偶ycia carskiej rodziny, analogicznym, jak ten widniej膮cy niegdy艣 na cokole przedborskiego krzy偶a.
___________________________
* Podw贸jne datowanie u偶ywane by艂o pod zaborem rosyjskim; u nas obowi膮zywa艂 kalendarz gregoria艅ski, u Rosjan kalendarz julia艅ski. Pierwsza data odnosi si臋 do kalendarza julia艅skiego, druga do gregoria艅skiego. W l. 1800-1899 r贸偶nica wynosi艂a 12 dni.
Pawe艂 Grabalski
Bibliografia:
Gazeta Radomska, 25 listopada (7 grudnia) 1989 r.
K. Soko艂, A. Sosna, "Stulecie w kamieniu i metalu. Rosyjskie pomniki w Polsce w latach 1815-1915", Moskwa 2005, s. 31
Polowania rodziny carskiej w lasach spalskich http://www.brzustow.pl/polowania-carskie-w-spale-1890/
Cudowne ocalenie rodziny cesarskiej http://www.brzustow.pl/cudowne-ocalenie-rodziny-cesarskiej/
Ludwik 呕mudowski, ks. - biogram, Przedborski S艂ownik Biograficzny www.psbprzedborz.pl
Dzisiejsza XX-wieczna kapliczka Matki Boskiej, przy mo艣cie, na cokole napis:
„BO呕E W TWOIEM R臋KU 艢MIER膰 I 呕YCIE”