Ochron膮 obj臋to tam drzewostan pochodzenia naturalnego, na kt贸ry sk艂adaj膮 si臋 w przewa偶aj膮cej cz臋艣ci buki. Niekt贸re z nich maj膮 ponad 200 lat. Rosn膮 tam tak偶e klony, jawory, d臋by czy graby. Od strony po艂udniowego zbocza tu偶 na granicy z rezerwatem Murawy Dobromierskie nie brak jest te偶 sosen, kt贸rych wiek dochodzi do 90 lat a obwody pni maj膮 od 2,5 do 3,5 metra.W cieniu wielkich drzew rosn膮 kaliny, g艂ogi, leszczyna oraz wiele innych gat贸wnk贸w ro艣lin sk艂adaj膮cych si臋 na podszycie. W najni偶szej partii lasu napotka膰 mo偶na wiele chronionych gatunk贸w ro艣lin m.in. storczyki, bu艂awika czerwonego, 偶艂obika koralowego. Zbocza g贸ry jak i pnie drzew malownczo porastaj膮 pn膮cza bluszczu. Taki a nie inny sk艂ad 艣wiata ro艣linnego sprawia, 偶e Buczyna jesieni膮 tonie w przecudownych barwach li艣ci, kt贸re przybieraj膮 ca艂膮 gam臋 odcieni czerwieni i z艂ota. Uzupe艂nieniem 艣wiata przyrody s膮 zwierz臋ta, szczeg贸lnie ptaki, kt贸rych oko艂o 40 gatunk贸w odbywa tam l臋gi (w tym kruki). Ale nie brak te偶 i du偶ych ssak贸w: saren, lis贸w czy dzik贸w.
Opr贸cz walor贸w przyrodniczych miejsce to ma swoj膮 warto艣膰 historyczn膮. We wschodniej cz臋艣ci g贸ry, na dnie naturalnie uformowanego, g艂臋bokiego jaru, znajduje si臋 szeroki na ok. 3 metry i g艂臋boki na jakie艣 5 do 6 metr贸w wykop.. Jest on potocznie nazywany szybem solnym. Jego historia si臋ga drugiej po艂owy XVIII wieku i zwi膮zana jest z poszukiwaniem na Bukowej G贸rze jak i innych przyleg艂ych terenach soli. Wi膮偶膮 si臋 z tym nawet legendy takie jak ta:
„Ma艂y Antek cz臋sto pasa艂 krowy na p贸艂nocnych stokach Bukowej G贸ry. Lubi艂 tutaj przychodzi膰, gdy偶 uwielbia艂 patrze膰 na pofalowany krajobraz okolic Policzka i Przedborza. Dooko艂a wszechobecna przyroda, spok贸j i cisza. „To dla mnie raj” - wzdycha艂 sam do siebie Antek. Pewnego dnia zauwa偶y艂, 偶e krowy cz臋sto pochylaj膮 si臋 i li偶膮 go艂膮 ska艂臋. Wzbudzi艂o to w Antku ciekawo艣膰. Zastanawia艂 si臋, dlaczego zwierz臋ta tak dziwnie si臋 zachowuj膮. Postanowi艂 podej艣膰 do ska艂y. D艂ugo si臋 jej przygl膮da艂 i w ko艅cu sam j膮 poliza艂. Okaza艂o si臋, 偶e ska艂ka ma lekko s艂ony smak. „Odkry艂em s贸l!!” - krzykn膮艂 z rado艣ci ch艂opak.
Par臋 miesi臋cy p贸藕niej pojawi艂a si臋 na p贸艂nocnych stokach specjalna kr贸lewska komisja, maj膮ca za zadanie zbada膰 znalezisko Antka. Wywiercono wtedy kilka szyb贸w na kilka metr贸w g艂臋bokich szpec膮c przy okazji przepi臋kny krajobraz Bukowej G贸ry. Antkowi zrobi艂o si臋 偶al starych buk贸w, kt贸re by艂y wycinane przez robotnik贸w. Zda艂 sobie spraw臋 偶e sam przyczyni艂 si臋 do tego stanu rzeczy. Gdyby nie odkry艂 soli kilka miesi臋cy wcze艣niej pas膮c krowy, Buczyna by艂aby nadal pi臋kn膮 g贸r膮. Postanowi艂 naprawi膰 pope艂niony nieumy艣lnie b艂膮d.
Pewnej nocy pokrad艂 si臋 do szybu i wrzuci艂 w jego otch艂a艅 martwego koguta. Rano, gdy robotnicy weszli do szybu znale藕li ptaka. Bardzo si臋 wystraszyli, bo wiedzieli 偶e kogut przynosi pecha i zsy艂a nieczyste moce rodem z piek艂a. Po kilku godzinach szyb pozosta艂 opuszczony przez ekip臋 g贸rnicz膮. Po kilku latach las szczelnie ukry艂 szyb solny, kt贸ry ju偶 w po艂owie zasypany istnieje do dnia dzisiejszego.
Patrz膮c z jego g艂臋bin臋 warto wypowiedzie膰 marzenie, prawdopodobnie si臋 spe艂ni.”
Jak w ka偶dej legendzie, tak i w tej jest ziarno prawdy.
Po pierwszym rozbiorze Polski, jaki nast膮pi艂 w roku 1772 kopalnie soli w Wieliczce i Bochni znalaz艂y si臋 w granicach monarchi austro – w臋gierskiej a soliny kujawskie w r臋kach pruskich. By艂a to olbrzymia strata finasowa i gospodarcza dla skarbu polskiego kr贸lestwa. Nie do艣膰 bowiem, 偶e pa艅stwo straci艂o 藕r贸d艂o, kt贸re zasila艂o bud偶et pot臋偶nym strumieniem pieni臋dzy pochodz膮cych ze sprzeda偶y soli to jeszcze Polska by艂a zmuszona kupowa膰 s贸l od swoich zaborczych s膮siad贸w. Zreszt膮 nie tylko s贸l. Austryjacy zajmuj膮c wi臋ksz膮 cz臋艣膰 Ma艂opolski wch艂oneli wraz z ni膮 tereny na kt贸rych wydobywano te偶 inne cenne surowce takie jak srebro, cyna czy o艂贸w. W zwi膮zku z tak膮 strat膮, kr贸l Stanis艂aw August Poniatowski 10 kwietnia 1782 roku powo艂a艂 do 偶ycia Komisj臋 Kruszcow膮. Jej zadanem mia艂o by膰 poszukiwanie rud metali, soli oraz w臋gla kamiennego. Rzec by mo偶na, 偶e by艂a to pierwsza w kraju pa艅stwowa s艂u偶ba g贸rniczo-geologiczna.
To w艂a艣nie z jej powstaniem ma zwi膮zek poszukiwanie soli na Bukowej G贸rze. W tym celu powo艂ano te偶 Kompani臋 Patriotyczn膮 na czele kt贸rej stan膮艂 kanclerz wielki koronny i w艂a艣ciciel d贸br w Ko艅skich Jacek Ma艂achowski (1737-1821). W sk艂ad Kompanii wchodzi艂o 32 akcjonariuszy. W艣r贸d nich by艂 kr贸l Stanis艂aw August Poniatowski, kt贸ry by艂 w艂a艣cicielem pierwszej akcji sp贸艂ki. Akcji by艂o 40 a w艣r贸d udzialowc贸w byli m.in.: bracia Jacka Ma艂achowskiego – Antoni i Jan, Pawe艂 Popiel – kasztelan sandomierski i ma艂ogojski, Andrzej Dobiecki – chor膮偶y ch臋ci艅ski i podkomorzy sandomierski, Pawe艂 Biernacki – chor膮偶y piotrkowski jak r贸wnie偶 w艂a艣ciciel R膮czek Jan Kanty Karwosiecki, 艂owczy ch臋ci艅ski, kt贸ry naby艂 R膮czki wraz z Wymys艂owem w roku 1781.
Poszukiwania soli rozpocz臋艂y si臋 w dobrach Karwosieckiego w pierwszej po艂owie 1782 roku. Zajmowa艂 si臋 nimi, 呕yd, Jakub z Przytyka. Tak naprawd臋 urodzi艂 si臋 w Baranowie nad rzek膮 Wieprz, jednak w historii zapisa艂 si臋 jako cz艂onek gminy 偶ydowskiej z Przytyka po艂o偶onego niedaleko Radomia. By艂 on geologiem samoukiem, kt贸rego zatrudni艂a Komisja Kruszczowa. O jego udziale w pracach poszukiwawczych znajdujemy dowody w li艣cie z dnia 29 lipca 1782 r., jaki wystawi艂 Jacek Ma艂achowski, w kt贸rym pisa艂:
„Daj臋 te na pi艣mie za艣wiadczenie niewiernemu Jakubowi Izraelowiczowi, jako on, b臋d膮c zalecony do naprowadzenia g贸rnik贸w ku szukaniu soli, jest teraz do Warszawy na danie dok艂adnego raportu Komisji JKMci Kruszcowej powo艂any a stamt膮d dalsze do kontynuowania lub zaniechania roboty tej b臋dzie mie膰 na pi艣mie dyspozycje.”
Z listu tego wynika, 偶e Jakub by艂 wezwany do Warszawy celem stawienia si臋 przed Komisj膮 i z艂o偶enia raportu na temat prac poszukiwawczych. Na podstawie raportu mia艂y zapa艣膰 decyzje, co do dalszych dzia艂a艅 zwi膮zanych z poszukiwaniami.
O Jakubie i g贸rnikach przyby艂ych celem poszukiwania soli pisa艂 do Komisji Kruszcowej Jan Krawosiecki:
„Jakob Izraelowicz, oddawca listu z g贸rnikami w R膮czkach, wiosce mojej, upatruj膮c prawdopodobie艅stwo znajdowania si臋 soli, rozpocz膮艂 szukania onej. Popiera膰 i utrzymywa膰 t臋 fabryk臋, poznawa膰 jej pewno艣膰 nie jest w rzeczy mojej, to przeto donie艣膰 przedsi臋wzio艂em prosi膰, aby z do艣wiadczeniem wi臋kszym od Prze艣wietnej Komisji Kruszcowej by艂 kto zes艂any rozpozna膰 miejsca, kt贸re i o granice ode mnie maj膮 podobie艅stwa, oraz utrzymywa膰 i popiera膰 t臋偶 fabryk臋.”
List ten nosi dat臋 10 sierpnia 1782 roku.
O Jakubie Izraelowiczu tak wypowiedzia艂 si臋 na sejmie w roku 1791, kasztelan 艂ukowski Jacek Go艂膮bek-Jezierski:
„wod臋 s艂on膮 w Wilczkowicach jako i w Busku, tudzie偶 kopalni膮 w R膮czkach wynalaz艂 呕yd ubogi, ale przemy艣lny.”
Z zapis贸w posiedze艅 Komisji Kruszczowej z dnia 27 pa藕dziernia 1782 dowiadujemy si臋, 偶e na prace g贸rnicze w R膮czkach zosta艂y przekazane pieni膮dze zasilaj膮ce poszukiwania miedzi w Miedzianej G贸rze pod Kielcami. Poszukiwania zreszt膮 nie by艂y prowadzone tylko na terenie Bukowej G贸ry. Zapis z 27 wrze艣nia 1782 roku zdradza nam kolejne miejsce poszukiwa艅, jakimi by艂y G贸re Suche po艂o偶one niedaleko R膮czek.
W lutym 1785 roku Jan Krawosiecki wyst膮pi艂 do kr贸la z pismem, w kt贸rym wyra偶a wol臋 dalszego poszukiwania soli na swoim terenie. Stanis艂aw August przychyla si臋 do jego pro艣by, rezygnuj膮c jednocze艣nie z dochodzenia zwrotu koszt贸w, jakie do tej pory wy艂o偶ono na kopalni臋 w R膮czkach. Natomiast na posiedzeniu Komisji Kruszcowej z dnia 4 lutego 1785 roku odnotowano,偶e prace przy szybie w R膮czkach s膮 od d艂u偶szego czasu zaprzestane. G艂臋boko艣c wykopu okre艣lono na 140 艂okci, czyli ok. 24 metr贸w.
Poszukiwania soli na Bukowej G贸rze nie przynios艂y oczekiwanych rezultat贸w. W 艣wietle wsp贸艂czesnych bada艅 geologicznych, jakie przeprowadzono w roku 1996 wiemy, i偶 mo偶na z ca艂膮 stanowczo艣ci膮 wykluczy膰 obecno艣c soli kamiennej w utworach skalnych z kt贸rych zbudowana jest Bukowa G贸ra.
Jako ciekawostk臋 przyrodnicz膮 mo偶na przytoczy膰 fakt, 偶e pod jarem, w kt贸rym znajduje si臋 pozosta艂o艣膰 po szybie solnym, p艂ynie podziemny ciek wodny. Jest on pocz膮tkiem srtumienia, kt贸ry wyp艂ywa kilkaset metr贸w dalej. Strumie艅 ten zasilaj膮 wody deszczowe, kt贸re sp艂ywaj膮 ze zboczy g艂臋bokiego jaru i gromadz膮 si臋 pod ziemi膮. Jest to przyk艂ad wyst臋powania na terenie Przedborskiego Parku Krajobrazowego zjawiska krasowego.
Pawe艂 Zi臋ba - cz艂onek Towarzystwa Mi艂o艣nik贸w Przedborza
Fotografie: archiwum Autora
