W latach 20-tych XIX w. powsta艂a w Przedborzu fabryka sukna za艂o偶ona przez Wojciecha Lange, Inspektora Generalnego Budowli Wodnych Kr贸lestwa Polskiego. By艂a to jedna z pierwszych i wi臋kszych fabryk w Kr贸lestwie Polskim. W II po艂owie XIX w. fabryka zbankrutowa艂a, a w okresie mi臋dzywojennym jej budynki popad艂y w ruin臋 i zosta艂y rozebrane podczas okupacji hitlerowskiej.
Zabudowania manufaktury wzniesiono przy ko艅cowej cz臋艣ci kana艂u, w pobli偶u zabudowa艅 folwarku Wola Przedborska i nale偶膮cego do nich m艂yna, tartaku i browaru, kt贸ry przeznaczono na farbiarni臋. W pierwszym roku budowy wzniesiono poza terenem fabrycznym, otoczonym murem, ale w jego s膮siedztwie, 9 murowanych dwurodzinnych dom贸w pokrytych gontami. Zamieszka艂o w nich 18 robotnik贸w sprowadzonych z zagranicy wraz z rodzinami. W roku nast臋pnym dobudowano obok g艂贸wnych zabudowa艅 fabrycznych, wewn膮trz terenu otoczonego murem, trzy dalsze podobne domy, przeznaczaj膮c je na mieszkania personelu administracyjnego. Domy robotnik贸w usytuowane by艂y wzd艂u偶 drogi - ulicy 艂膮cz膮cej kompleks manufaktury i stykaj膮ce si臋 z nim targowisko w Widomie z folwarkiem Wola Przedborska.
Front g艂贸wnego budynku fabrycznego zorientowany by艂 na po艂udnie na rzek臋 Pilic臋 i usytuowany mi臋dzy rzek膮, a fabryk膮 obszerny park - ogr贸d. G艂贸wny budynek manufaktury wznoszono w 1824 r., wyka艅czaj膮c go i wyposa偶aj膮c w maszyny etapami przez ca艂y 1825 r. Zgodnie z za艂o偶eniem urbanistycznym usytuowano go centralnie, zamykaj膮c od strony po艂udniowej, prostok膮tny dziedziniec fabryczny. Wzd艂u偶 bok贸w przystaj膮cych do niego pod k膮tem prostym usytuowane by艂y inne obiekty. Czwarty bok, przylegaj膮cy do ulicy, zamykaj膮cy posesj臋 fabryczn膮 od strony p贸艂nocnej, nie mia艂 偶adnych wi臋kszych budynk贸w fabrycznych, jedynie mur i domek dozorcy. Czworobok ten, patrz膮c od ulicy w kierunku po艂udniowym zamyka艂 czterokondygnacyjny (parter, dwa pi臋tra i poddasze) budynek g艂贸wny, d艂ugi na blisko 50 metr贸w, szeroki na ok. 13 m i wysoki na ok. 20 m. Od dziedzi艅ca oddziela艂 go sztuczny kana艂, na kt贸rym zainstalowane by艂y ko艂a wodne, nap臋dzaj膮ce transmisje.
Kana艂 doprowadzaj膮cy wod臋 do fabryki zlokalizowany by艂 w miejscu dzisiejszej ulicy Kana艂owej i Sukienniczej. Na ul. Trytwa znajdowa艂 si臋 mostek nad kana艂em. Kana艂 mia艂 d艂ugo艣膰 ok. 2500 m. i szeroko艣ci blisko 11 m.
W 20 lat po wybudowaniu fabryki dokonano jej pe艂nego opisu. Oto fragment odnosz膮cy si臋 do budynku g艂贸wnego: "Dom ten z kamienia na wapno, z dwoma kominami na dach wywiedzionymi, po prawym brzegu kana艂u Pilicy, tu偶 przy nim p艂yn膮cej, w krzy偶 wybudowany, dachem z blachy cynkowej, rurami w cz臋艣ci do sp艂ywu wody obwiedzionym pokryty, o dw贸ch pi臋trach, z zegarem wielkim w froncie dachu z dzwonkiem z kompozycji zewn膮trz muru od po艂udnia przytwierdzonym, o stu dwudziestu sze艣cioszybowych oknach, dwukwaternych i czterech ma艂ych okienkach z jednym du偶ym wercakiem [s艂owo nieznane] o szesnastu drzwiach z zamkni臋ciem i okuciem, zbudowany jest w gu艣cie pa艂acu, a najobszerniejszy z dom贸w fabrycznych ma d艂ugo艣膰 艂okci osiemdziesi膮t pi臋膰, szeroko艣ci 艂okci dwadzie艣cia dwa, a wysoko艣ci nad poziom blisko osiemna艣cie 艂okci. Graniczy z zachodu z budynkiem pokrycie k贸艂 wodnych stanowi膮cym, nad kana艂em b臋d膮cym, z trzech za艣 innych stron z placem dziedzi艅ca fabrycznego" (Archiwum Pa艅stwowe w Radomiu, Zarz膮d D贸br Pa艅stwowych, sygn. 8998, k. 42-42v).
Opis fabryki, projekty oraz portret W. Lange pochodz膮 z ksi膮偶ki J贸zefa 艢mia艂owskiego "Wojciech Lange (1783-1830) Dzieje jednego awansu".
|
