Na przestrzeni wiek贸w u偶ywano nazw: Pretbora, Przedbora, Pretborius, Przedb贸r. Pochodzenie nazwy miasta t艂umaczone jest dwojako, od imienia znanego w 艣redniowieczu rycerza Przedbora lub od po艂o偶enia "przed borami", gdy偶 powsta艂 na pograniczu wielkich bor贸w Puszczy 艢wi臋tokrzyskiej.
W Przedborzu go艣ci艂o wielu kr贸l贸w polskich. Pierwszym kr贸lem odwiedzaj膮cym Przedb贸rz by艂 Kazimierz Wielki. Miasto odwiedzali te偶 W艂adys艂aw Jagie艂艂o i Zygmunt August.
Prawa miejskie nadane przez Kazimierza Wielkiego w pocz膮tkach XIV w. (dokument lokacyjny zagin膮艂), odnowi艂 w 1405 roku W艂adys艂aw Jagie艂艂o, przenosz膮c je z prawa polskiego na magdeburskie.
Z czas贸w kazimierzowskich pozosta艂a wie偶a gotycka ko艣cio艂a 艣w. Aleksego (pierwotnie 艣wi臋tego Miko艂aja) wzniesionego w 1278 roku jako fundacja Boles艂awa Wstydliwego. Kazimierz Wielki funduje r贸wnie偶 zamek, kt贸ry sp艂on膮艂 w 1655 roku podczas "potopu szwedzkiego" (zachowa艂y si臋 do dzi艣 resztki muru). Cz臋sto przebywa艂 w nim w czasie polowa艅 w puszczy przedborskiej. B臋d膮c na polowaniu we wsi 呕elazne Nogi (obecnie 呕ele藕nica) 9 wrze艣nia 1370 roku uleg艂 wypadkowi, co by艂o p贸藕niej przyczyn膮 jego 艣mierci. Zmar艂 na Wawelu w Krakowie.
Przedb贸rz jest historycznie zwi膮zany z 艁odzi膮, kt贸ra tu 29 lipca 1423 roku otrzyma艂a prawa miejskie nadane przez W艂adys艂awa Jagie艂艂臋.
Ma艂o kto wie, 偶e to miasteczko mia艂o dwa ko艣cio艂y. Opr贸cz wspomnianego ko艣cio艂a 艣w. Aleksego, by艂 te偶 ko艣ci贸艂ek przyszpitalny 艣w. Leonarda. Fundatorem tego ko艣cio艂a wraz ze szpitalikiem dla ubogich by艂 w 1615 roku ks. Wojciech Simonides z Radomska, kt贸ry jako wikary przedborski naby艂 od przedborskich mieszczan kilka p贸l. Kupna i dotacje na uposa偶enie ko艣cio艂a szpitalnego potwierdzi艂 w Warszawie 20 pa藕dziernika 1615 roku kr贸l Zygmunt III. W 1616 roku ks. Wawrzyniec Gembicki, arcybiskup gnie藕nie艅ski erekcj臋 tej prepozytury podpisa艂. Ks. Simonides by艂 pierwszym proboszczem tego szpitalnego ko艣cio艂a. W 1622 roku ks. Bart艂omiej Buthler, sufragan wende艅ski, ko艣ci贸艂 szpitalny po艣wi臋ci艂.
Ubodzy szpitalni obowi膮zani byli ko艣ci贸艂 i cmentarz utrzymywa膰 w porz膮dku, co niedziel臋 i 艣wi臋to 艣piewa膰 w przedsionku ko艣cielnym pie艣艅 "Bogarodzica". W ko艣ciele 艣w. Leonarda by艂 o艂tarz 艣w. Antoniego, do kt贸rego prezentowano prebendarzy. Tak na przyk艂ad w 1717 roku po 艣mierci ks. Franciszka Pe艂czy艅skiego, Seb. Simonides, Andrzej Wyciszkiewicz w贸jt, Jan Foxowicz podw贸jt, obywatele przedborscy przedstawili na prebendarza X. Antoniego Zaremb臋, baka艂arza nauk wyzwolonych i filozofii. Po spaleniu si臋 ko艣cio艂a parafialnego w 1834 roku ko艣ci贸艂ek 艣w. Leonarda wyremontowano i wprowadzono do艅 nabo偶e艅stwa parafialne.
W o艂tarzu g艂贸wnym by艂 obraz N.M.P., za艣 wy偶ej 艣w. Barbary. Dwa boczne o艂tarze - po lewej r臋ce 艣w. Walentego, po prawej 艣w. Antoniego - przeniesiono tu z parafialnego ko艣cio艂a. Jak si臋 zdaje, by艂y one stamt膮d wzi臋te dawniej do ko艣cio艂a parafialnego, bo konfrateria 艣w. Antoniego, jak wiemy, by艂a przy ko艣ciele szpitalnym. Ko艣ci贸艂ek by艂 wtedy bardzo ubogi. Wej艣cie jedno prowadzi艂o od zachodu, drugie z nawy do zakrystii, okien by艂o trzy, w nawie brak posadzki, w prezbiterium licha pod艂oga. Po wyrestaurowaniu ko艣cio艂a parafialnego, zaniedbanie ko艣cio艂a szpitalnego by艂o jeszcze wi臋ksze, a偶 w 1878 roku rozebrano go na obmurowanie cmentarza przy ko艣ciele parafialnym. Grunty szpitalne magistrat corocznie wydzier偶awia艂, czynsz oddaj膮c proboszczowi. Tak o ko艣ci贸艂ku szpitalnym 艣w. Leonarda pisa艂 ks. J. Wi艣niewski w ksi膮偶ce "Dekanat konecki" z 1913 roku. Dzisiaj w miejscu gdzie sta艂 ko艣ci贸艂ek (rozwidlenie ulic Ko艣cielnej i Krakowskiej) jest modrzewiowy skwerek. Obok znajduje si臋 krzy偶 i kapliczka s艂upowa 艣w. Floriana. Za posesj膮 Wojciecha Szustaka, gdzie by艂 cmentarz, przy odkrywkach gruntu wykopywane s膮 ko艣ci ludzkie.
Z bogatej przesz艂o艣ci miasta nale偶y nadmieni膰, 偶e w Przedborzu od pocz膮tku XIV w. zamieszkiwali 呕ydzi, kt贸rzy w XIX w. stanowili oko艂o 50% mieszka艅c贸w. 呕ydzi przedborscy mieli dynasti臋 Chasyd贸w, za艂o偶on膮 przez Isaiah (Izajasza) z Przedborza. By艂 on jednym z najbli偶szych uczni贸w Jakuba Ischaka (Widz膮cego) z Lublina. Izajasz od 1788 roku by艂 rabinem przedborskim, a od 1815 roku zosta艂 cadykiem. Jego syn Immanuel Weltfivied (1802-1865) od 1850 pe艂ni艂 obowi膮zki rabina w Przedborzu oraz zas艂yn膮艂 jako cudotw贸rca. Wsp贸lnota 偶ydowska zosta艂a zlikwidowana w dniach 9-12 pa藕dziernika 1942 roku, kiedy to hitlerowcy wywie藕li wszystkich 呕yd贸w do obozu 艣mierci w Treblince. Jedna z 艂adniejszych w Polsce bo偶nic modrzewiowych wybudowana w 1754 roku za czas贸w Augusta III Sasa (poprzednia w艂a艣nie w tym roku sp艂on臋艂a) przy Pilicy obok Rynku, zosta艂a spalona przez Niemc贸w 3 wrze艣nia 1939 roku.
W roku 1822 powstaje fabryka sukna za艂o偶ona przez Wojciecha Lange, Inspektora Generalnego Budowli Wodnych Kr贸lestwa Polskiego. By艂a to jedna z pierwszych i wi臋kszych fabryk w Kr贸lestwie Polskim (podobna zosta艂a wybudowana w Kaliszu w 1818 roku), kt贸ra da艂a pocz膮tek przemys艂owi w艂贸kienniczemu znacznie wcze艣niej ni偶 w 艁odzi. Fabryka ta upad艂a, a w okresie mi臋dzywojennym jej budynki 贸wcze艣nie b臋d膮ce w艂asno艣ci膮 Konopackich popad艂y w ruin臋, nast臋pnie zosta艂y rozebrane podczas okupacji hitlerowskiej. Kamie艅 zu偶yto do utwardzenia drogi do Ko艅skich. Ciekawostk膮 jest, 偶e na 艂膮kach otaczaj膮cych fabryk臋 sukna (starorzecze) w latach 20-tych XX wieku 膰wiczy艂a rzut dyskiem Helena Konopacka, p贸藕niejsza mistrzyni olimpijska i mistrzyni 艣wiata.
Obok manufaktury, kt贸ra przechodzi艂a r贸偶ne koleje swego rozwoju i upadku, w drugiej po艂owie XIX w. stopniowo rozwija艂 si臋 drobny przemys艂: fabryka kort贸w Zacherta, fabryka p艂贸tna Goldberga, fabryki po艅czoch, 艂y偶ek, no偶y, cztery garbarnie, olejarnie, browar, miodosytnie, cegielnia, wapiennik i inne. Do dzi艣 zachowa艂a si臋 tylko fabryka no偶y Boles艂awa Michalskiego, kt贸r膮 obecnie nadzoruje jego syn Antoni. Fabryka wyposa偶ona jest w urz膮dzenia i maszyny z XIX (kt贸re nadaj膮 si臋 do muzeum), gdzie wyrabia si臋 jeszcze no偶e, w tym znane "koziki" z drewnianym trzonkiem. Po II wojnie 艣wiatowej, spo艣r贸d wielu fabryczek no偶y do 1970 roku by艂a tu czynna druga fabryka prowadzona przez Franciszka Piotrowskiego. Znana fabryka miedzy innymi z wyrobu no偶y Lucjana W贸jcickiego, kt贸ra konkurowa艂a z Gerlachem, po wojnie zosta艂a upa艅stwowiona, a na jej bazie powsta艂 Zak艂ad Produkcji Narz臋dzi "Staldrzew". Upad艂y r贸wnie偶 fabryki: Czes艂awa Brzechowskiego, Braci Wejnman - wyrabiaj膮ce no偶e, pi贸rniki i organki. Nale偶y wspomnie膰, 偶e fabryki no偶y w okresie okupacji wyrabia艂y potajemnie narz臋dzia chirurgiczne dla partyzant贸w.
Miasto wydawa艂o r贸wnie偶 gazet臋 "G艂os Przedborza". Istnia艂o r贸wnie偶 Towarzystwo Mi艂o艣nik贸w Sceny, kt贸re wystawia艂o wiele sztuk teatralnych. W teatrze amatorskim grali Jadwiga Zieli艅ska, Jan 呕uchalski, Zdzis艂aw Lipi艅ski i inni.
Przedb贸rz zapisa艂 si臋 r贸wnie偶 w historii powstania styczniowego. Wielu przedborzak贸w bra艂o udzia艂 w tym powstaniu w Przedborzu i okolicy, gdzie odbywa艂y si臋 walki. W nocy z 14 na 15 lutego 1863 roku oddzia艂y Jeziora艅skiego zaj臋艂y Przedb贸rz. Oddzia艂 J贸zefa Oxi艅skiego 27 czerwca stoczy艂 w Przedborzu walk臋 z przewa偶aj膮cymi wojskami rosyjskimi. Od stycznia do kwietnia 1864 roku w rejonie Skotnik, 艁臋k Szlacheckich, a szczeg贸lnie Przedborza oddzia艂y powsta艅cze kilkakrotnie prowadzi艂y walki. W powstaniu brali udzia艂 m.in. przedborzanie: W艂adys艂aw Gorzelski, Julian Opali艅ski, Piotr Stradel, Pawe艂 Pa藕dzierski, Piotr Natka艅ski, Antoni B臋dkowski. Dziedzic Stefan Grabowski z R膮czek pomaga艂 powsta艅com, zabezpieczaj膮c im schronienie i 偶ywno艣膰. Dziedzic z Zuz贸w za udzia艂 w powstaniu straci艂 maj膮tek.
Jako ciekawostk臋 mo偶na poda膰, 偶e Przedb贸rz w 1855 roku liczy艂 oko艂o 3 tysi膮ce mieszka艅c贸w, a wi臋c prawie tyle samo co 贸wczesne Kielce, za艣 艁贸d藕 liczy艂a tylko 939 os贸b.
Na koniec wspomnie膰 jeszcze warto o ciekawostce natury filatelistycznej, tj. o znaczkach przedborskich. W okresie od 18 grudnia 1917 do 27 czerwca 1918 roku Urz膮d Pocztowy w Przedborzu, gdzie naczelnikiem by艂 Piotr Franczak opracowa艂 i wyda艂 5 edycji znaczk贸w pocztowych w ilo艣ci 150 tys. sztuk, kt贸re zosta艂y uj臋te w katalogach polskich i zagranicznych. S膮 one z膮bkowane i ci臋te, w kolorach zielonym, niebieskim i fioletowym, ich kolekcj臋 posiada przedborskie muzeum.
Przedb贸rz dzisiejszy to odosobnione miasteczko, tkwi膮ce w dawnej historii, o du偶ym uroku, gdzie jest spok贸j i czysta, nieska偶ona przyroda. Znajduje si臋 tu ciekawe Muzeum Ludowe, Przedborski Park Krajobrazowy, odbywaj膮 si臋 Og贸lnopolskie i 艢wiatowe Spotkania z Poezj膮 Marii Konopnickiej, Og贸lnopolski Przegl膮d Przy艣piewki Ludowej. W Przedborzu dzia艂a O艣rodek Edukacji 艢rodowiskowej, kt贸ry organizuje zaj臋cia w ramach "zielonych szk贸艂".
W pobli偶u Pilicy, na jej piaszczystych brzegach i na skraju bor贸w po艂o偶one s膮 wsie: Taras, Faliszew, Cha艂upy, Wola Przedborska z prywatnymi kwaterami noclegowymi i mo偶liwo艣ci膮 namiotowania. Z Przedborza wiedzie wiele szlak贸w turystycznych. St膮d blisko do Opactwa Cysters贸w w Sulejowie, jednej z lepiej zachowanych cysterskich budowli obronnych w Europie. Mo偶na robi膰 wypady w G贸ry 艢wi臋tokrzyskie, do Ch臋cin, Jaskini "Raj", do Muzeum Zegar贸w w J臋drzejowie, Muzeum Henryka Sienkiewicza w Obl臋gorku i innych ciekawych zak膮tk贸w.
Wielowiekowy kazimierzowski Przedb贸rz, kt贸ry ju偶 w 艣redniowieczu liczy艂 si臋 na mapie Polski, by艂 szanowany przez okoliczne miasta, o czym 艣wiadcz膮 m.in. nadane przez nie do dzi艣 istniej膮cych nazw ulic "Przedborska" np. w Radomsku, Piotrkowie Trybunalskim, Ko艅skich, W艂oszczowie, Ch臋cinach oraz w by艂ych miastach Fa艂kowie i 呕arnowie. Przedb贸rz promieniowa艂 i oddzia艂ywa艂, co robi do dzi艣 na okoliczne wioski w okr臋gu ok. 15 km. Jest to znaczny obszar, gdy偶 najbli偶sze miasta znajduj膮 si臋 od Przedborza w promieniu ok. 30 km, a nawet dalej.
Zwi膮zki z Przedborzem dotycz膮 m.in. s膮siaduj膮cych gmin: Mas艂owic, Wielgom艂yn, R臋czna, Aleksandrowa, cz臋艣ci teren贸w Kodr臋ba oraz Fa艂kowa, S艂upii i Kluczewska, obecnie znajduj膮cych si臋 w woj. 艣wi臋tokrzyskim.
Przedb贸rz po艂o偶ony peryferyjnie zmienia艂 na przestrzeni wiek贸w sw膮 przynale偶no艣膰 administracyjn膮 odno艣nie wojew贸dztw i powiat贸w. Przemiennie najcz臋艣ciej bywa艂 w wojew贸dztwie kieleckim i 艂贸dzkim, powiatach ch臋ci艅skim, koneckim, radomszcza艅skim.
(na podstawie ksi膮偶ki T. Michalskiego pt. ”Ziemia Przedborska” z 2000 r.)
Herb Przedborza
